18.Yüzyıl Osmanlı Teknolojisi

Osmanlılarda teknolojik gelişim 15. yüzyıl başından 16. yüzyıl sonuna kadar önemli bir 

gelişme göstermiş, ancak daha sonraları durmuş ve gerilemiştir. Ortaçağ Đslâm Uygarlığının 

zengin mirasına sahip olan Osmanlılar, kuruluşlarının ilk yüzyıllarında Avrupa’dan geride 

değillerdi. Ekonomik durumları iyi idi, güçlü bir orduya sahiptiler ve savaşlardan galip 

çıkıyorlardı. Bu dönemde Osmanlıların Avrupa bilimine ve teknolojisine ihtiyacı 

olmadığından ona ilgi göstermediler. Ancak bu tavır, Rönesans’ın öneminin anlaşılamamasına 

ve 16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa’da bilim, teknoloji ve sanayi alanlarında kaydedilen büyük 

gelişmelerin değerlendirilememesine sebep oldu. Batı Dünyası’nda uygarlık ve kültür büyük 

atılımlar yaparken, Osmanlı toplumu geri ve az gelişmiş bir toplum durumuna düştü. 

18. yüzyıl ortalarından itibaren Avrupa sanayide ve teknolojide ilerlemeye başlamış ve 

Avrupa’ya ayak uydurmaya çalışmak artık çok zor hale gelmiştir. 19. yüzyılda ise Avrupa 

sanayi devrimi Osmanlı Đmparatorluğu’nu olumsuz yönde etkilemiştir.3

III. Selim zamanında 1805’de Beykoz’da Avrupa örnekli bir kumaş fabrikası kurulmuş

ancak 1836’da bu fabrika kullanılamaz hale gelmiştir. 1815’lerden sonra, Avrupa imalatı 

mallar giderek çoğalmış ve Osmanlı maliyesini de etkilemiştir. 1840’larda da Osmanlıların 

kapsamlı ve masraflı sanayi hamleleri de başarısız kalmıştır.4

1841-1853 yılları arasında bir çok sınai tesis kurulmuştur. Bunlar içerisinde iplik ve 

kumaş fabrikaları, buharlı gemi tersanesi, demir izabe (ergitme) ve döküm fırını ve atölye 

birimleri, çeşitli ihtiyaç maddeleri imalathaneleri ve gerekli personeli yetiştirmek üzere teknik 

okullar gibi birimler bulunmaktadır. Ancak, bütün bunların kuruluşu ve bakımı Avrupa 

elemanlarının desteği ile mümkün olabilmekteydi. Ne var ki, bu teşebbüs büyük ölçüde 

başarısız kaldı

-

-

Savaş Teknolojisi

Ateşli Silahlar, Top, Tüfek ve Barut 

Osmanlıların ateşli silahları ilk kullandıkları tarih tam olarak bilinmemektedir. Ancak 

bu teknolojiyi Avrupa’dan erken tarihlerde almışlar ve kullanmışlardır. 14. yüzyılda ateşli 

silahlarla ilgili yenilikleri Avrupa devletlerinden öğrenen Sırpların bu silahların Osmanlılara 

girişinde önemli rol oynadıkları bilinmektedir. Yine bu dönemlerde, Osmanlıların Batı’dan 

silah satın almaya başladıklarını gösteren vesikalar da bulunmaktadır.7

Osmanlılarda 15. ve 16. yüzyıllarda, silah ve özellikle top teknolojisi oldukça gelişmiş

düzeydeydi. Osmanlılar, 14. yüzyıl sonlarına doğru ordularında top kullanmışlar8

 ve 1450-

1550 yılları arasında da, gerek teknolojik yeterlilik gerekse kullanım yeteneği açısından 

dünyadaki en iyi topçuluk sistemine sahip olmuşlardır. 

Osmanlı ordusunda top ilk kez, 1386’da Karamanoğulları ile yapılan savaşta, daha sonra 

da 1389’da Birinci Kosova Savaşı’nda kullanıldı. Tahrip güçleri zayıf olan bu toplar daha 

sonra teknik olarak oldukça geliştirilebilmiş ve 1439’larda kale dövebilecek ve yıkabilecek, 

1444’lerde ise gemi batırabilecek düzeye erişmişlerdir. 

Fatih Sultan Mehmed, Đstanbul’un fethi için topa büyük önem vermiş ve yerli ve yabancı 

uzmanlardan yararlanmış, hatta bizzat kendisi balistikçi gibi çalışarak topçuluğun gelişmesine 

katkılarda bulunmuştur. Fatih, Đstanbul’u fethetmek için güçlü topların gerektiğini anlamış ve 

bu amaçla Edirne’de dökümhâneler kurdurtmuştur. Bu dökümhânelerde Saruca Usta, 

Müslihiddin Usta, Macar asıllı Urban ve Cenevizli Donar gibi topçuluk alanında uzman 

kişiler çalışmışlardır.9

Fatih döneminde topların hem çapı hem de tahrip gücü arttırılmış ve barut üretme 

metodları geliştirilmiştir. Zira iri güllelerin uzak mesafelere atılması, gülle ve namlu 

problemlerinin yanısıra sıkıştırılmış barutun çok kısa sürede alev almasıyla mümkündüTopun tahrip gücü 15. yüzyılın ikinci yarısı boyunca geliştirilmiş, bu sayede top 16. 

yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nin askeri genişlemesinin en önemli unsurlarından biri 

haline gelmiş ve 1522’de Rodos’un alınmasında, 1526’da Mohaç Meydan Muharebesi’nde 

Osmanlı topçu ateşi galibiyeti belirleyen temel etken olmuştur. 

16. yüzyılın ilk yarılarında Avrupa topçuluğundan daha etkin olan Osmanlı topçuluğu 

17. yüzyıl boyunca gerilemiş ve 18. yüzyılın ikinci yarısında açık bir düşüş yaşamıştır. 18. 

yüzyılın sonlarında ise yeni düzenlemelere gidilmiştir.11

Osmanlının en büyük top dökümhânesi Galata suru dışında Kılıç Ali Paşa Camii 

yakınında, şimdi Tophane denilen yerdeydi. Bu dökümhâne Fatih tarafından yaptırılmış ve II. 

Bayezid tarafından tamamlanmıştır. Kanuni zamanında ise Tophane binası yıktırılmış ve daha 

büyük ölçüde yeniden inşa edilmiştir.12

Osmanlı Devleti’nin en büyük top döküm yeri Tophane olmakla beraber ülkenin değişik 

yörelerinde, Belgrad, Semendire Sancağı’nda Baç, Budin, Đskodra, Pravişte, Gülamber, 

Tımışvar gibi merkezlerde de top döküm imalathâneleri bulunmaktaydı. Topa lazım olan 

demir, Rumeli Anadolu’daki madenlerden tedarik edilirdi. Gülleler ise çeşitli büyüklükte ve 

topların çeşitine göre maden çıkan yerlerde dökülürdü. Taş gülle atan toplar da vardı.13

15. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı ordusunda ateşli silahlar içinde topun yanısıra 

tüfekte kullanılmıştır. Fatih devrinde orduda bir tüfekçi fırkası mevcuttu. 16. yüzyılda tüfek 

imalatı devlet tarafından yapılmaya başlanmış ve Osmanlı ordusu top ve tüfeği belirli bir 

strateji içerisinde kullanarak başarıya ulaşmıştır. 

Osmanlılar Balkanlar’daki savaşlarda büyük ölçüde tüfek ele geçirmişler ve oralarda 

bulunan imalalathanelerdeki üretimi devam ettirmişlerdir. 1480 yılında Semendire’de, 

üzerinde “Kayı” işareti bulunan çeşitli tipte el tüfekleri imal edilmiştir.14

1680 yılında Avusturya savaşlarında Türklerin kullandıkları tüfekler Avusturya 

ordusundakilerle aynı kalitede hatta bazı yönlerden daha üstündür.15

Osmanlının ilk dönemlerde ateşli silah imalathanelerinde çalışan teknik elemanların 

çoğu Hristiyan Sırplardı. Ancak 16. yüzyılda ateşli silah üretiminde Osmanlılar, yabancı 

teknik elemanın yanında kendi elemanlarının yetişmesine de önem vermişler, yabancılardan 

ziyade kendi tüfekçilerini kullanmaya gayret etmişlerdir. Bu durum 18. yüzyıldan itibarenyavaş yavaş değişmiş, Osmanlılar, Batı’dan askeri malzeme yanında yeni sistemleri de ithal 

etmeye başlamış ve bu yüzyılın başında da artık Đngiliz usulü barut kullanmaya 

yönelmişlerdir.16

Osmanlılarda top ve diğer ateşli silahlar için gerekli olan barut önceleri bu işi geçim 

aracı olarak benimsemiş ve barutu el tezgahlarında yapan ustalardan satın alınmıştır. Daha 

sonraları ise çeşitli barut imal eden ve devrin barut yapılan fabrikaları olarak nitelenebilecek 

baruthâneler kurulmuştur. 

Birçok bölümden oluşan baruthâler ham maddelerin dibek, havan veya çarhlarla (çark) 

ezilerek toz haline getirildiği çarhâne, güherçilenin yıkanıp eritildiği havuzlar, kurutma 

işleminin yapıldığı sergi, ham maddelerin kaynatıldığı soba, eritilerek kalıplara döküldüğü 

kalhâne, silindirden geçirildiği silindirhâne, elendiği kalburhâne gibi kısımlara sahiptir. 

Anadolu’da, Đzmir’de, Rumeli tarafında Gelibolu, Selânik, Belgrad, Budin ve Tımışvar’da, 

Afrika kıtasında Kahire’de Ortadoğu’da Bağdat’da çeşitli baruthâneler kurulmuştur. Bunların 

da arasında en önemlisi Baruthâne-i Âmire adıyla bilinen müessesedir.

-

-

Gemi Yapımı

Teknoloji tarihi açısından top dökümü yanında gemi yapımı da oldukça önemlidir. Fatih 

Sultan Mehmed zamanından beri orduya hizmet veren bir Tophane ve bir de Tersâne vardı. 

Bunlar sonraki asırlarda büyük sanayi işletmeleri haline gelmişlerdir. 16. yüzyılın başlarından 

itibaren Osmanlı Devleti’nin merkez deniz üssü Đstanbul’daki Tersâne-i Âmire idi. Bu 

müessese, Venedik denizciliğinden ve onun tersâne tecrübelerinden büyük ölçüde 

faydalanmıştır. Tersânede II. Bayezid devrinde yapılan bir kaç ilave dışında Yavuz Sultan 

Selim zamanına kadar büyük bir değişiklik yapılmamıştır. Yavuz Sultan Selim donanmayı 

geliştirmek için karar almış ve 1513/14 kışında Kadırga limanındaki tesislerin yerine geçecek 

yeni bir tersâne inşasını başlatmış ve bu sayede Galata - Kasımpaşa arasıdaki sahada iki sene 

içerisinde çok sayıda tersâne gözü inşa edilmiştir. 1547 senelerinde de tersâne sahası yüksek 

bir duvarla çevrilmiştir. 

16. yüzyılın sonlarında Osmanlılar gemi yapım teknolojisinde Batı’dan geri kalmaya 

başladılar. Bunun temel nedeni, Osmanlıların kürekle hareket eden gemilerde (çekdiri) ısrar 

etmeleridir. 16. yüzyılda Portekizliler, Đspanyollar ve bazı Avrupa ülkeleri yelkenli gemiciliğe(kalyon) geçmişler, Osmanlılar ise ancak 17. yüzyıl sonlarında kalyonculuğa geçebilmişlerdir. 

Bundan bir süre önce, 1651 yılında Sadrazam Melek Ahmed Paşa tarafından Bahçekapı 

yakınlarında büyük bir kalyon inşa ettirilmiş, ancak kalyon suya indirilirken yana devrilmiş ve 

batmıştır.

Askeri Okullar

Osmanlılar erken dönemlerde, Batı’dan özellikle savaş teknolojisini ve madencilik 

konularındaki teknikleri transfer etmişler, özellikle de ilk yüzyıllarda, mutlak hakimiyete 

dayanan sistemi ve sahip oldukları üstünlük duygusu nedeniyle bu ilgi seçici bir şekilde 

gelişmiştir. Ancak askeri, siyasi ve iktisadi dengeler Osmanlıların aleyhlerine döndüğü zaman 

Avrupa bilimi, ihtiyaçlarına göre fonksiyonel bir şekilde aktarılmıştır. 17. yüzyıldan itibaren 

de Avrupa devletleri karşısında uğranılan askeri yenilgilerin getirdiği yıkımdan kurtulmak için 

askeri alanda Batılılaşma’ya gidilmiştir.19

Osmanlılar herşeyden önce ordunun yeni bir düzene sokulması, askeri ıslahât yapılması 

ve yeni tekniklerle donanmış zabit yetiştirmek ve daha çok pratik ihtiyaca cevap verebilmek

için bir takım modern eğitim müesseseleri kurma ihtiyacını hissetmişlerdir. Osmanlıların 

askeri güçlerini arttırmak için bilim ve teknolojiyi derhal elde etmeleri gerekiyordu. Bu 

nedenle, 18. yüzyılın sonunda mühendishâneler ve 19. yüzyılın başında da Mekteb-i 

Tıbbiye’yi kurdular.20

III. Ahmed devrinde başlayan askeri ıslahat ile 1733’de Humbarahâne, 1773’de de 

Baron de Tott’un tavsiyesi ve önayak olmasıyla Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun (Deniz 

Mühendishanesi) kuruldu. Bunları, 1795’de Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun (Kara 

Mühendishanesi) takip etti.